5.5. Istotne szacunki i założenia

Sporządzenie sprawozdania finansowego zgodnie z MSSF wymaga dokonania przez Zarząd Banku pewnych szacunków oraz przyjęcia pewnych założeń, które mają wpływ na wartość aktywów i zobowiązań oraz przychodów i kosztów prezentowanych w sprawozdaniu finansowym.

Szacunki i założenia podlegają ciągłej ocenie przez Grupę i oparte są o doświadczenia historyczne oraz inne czynniki, w tym oczekiwania co do przyszłych zdarzeń, które w danej sytuacji wydają się uzasadnione. W szczególności na dzień 31 grudnia 2021 roku Grupa uwzględniła w dokonywanych szacunkach wpływ epidemii COVID-19 na poszczególne pozycje aktywów i zobowiązań Grupy. Jednakże, biorąc pod uwagę istotną niepewność co do dalszego rozwoju sytuacji ekonomicznej wykonane szacunki mogą ulec zmianie w przyszłości. Niepewność szacunków wykonanych przez Grupę na dzień 31 grudnia 2021 roku dotyczy przede wszystkim:

• prognoz dotyczących założeń makroekonomicznych, w szczególności odnoszących się do kluczowych wskaźników gospodarczych (poziom oczekiwanego ożywienia gospodarczego, PKB, zatrudnienie, ceny mieszkań, możliwe zakłócenia na rynkach kapitałowych, itp.),
• możliwych zakłóceń w działalności wynikających z decyzji podejmowanych przez instytucje państwowe, przedsiębiorstwa i konsumentów w celu powstrzymania rozprzestrzeniania się wirusa,
• skuteczności programów pomocowych, które zostały opracowane w celu wspierania przedsiębiorstw i konsumentów.

Istotne szacunki księgowe, na które mają wpływ te wyżej wymienione prognozy i związane z nimi niepewności, dotyczą przede wszystkim oczekiwanych strat kredytowych i ustalenia wartości odzyskiwalnej aktywów niefinansowych.

Szacunki i związane z nimi założenia podlegają bieżącej weryfikacji. Zmiany szacunków księgowych są ujęte prospektywnie począwszy od okresu, w którym dokonano zmiany szacunku. Poniżej przedstawiono informacje o obszarach istotnych szacunków w niniejszym sprawozdaniu finansowym

Na każdy dzień bilansowy Grupa ocenia, czy ma miejsce niewykonanie zobowiązania w oparciu o stosowaną definicję niewykonania zobowiązania. Przy czym definicja niewykonania zobowiązania wykorzystywana jest konsekwentnie w odniesieniu do wszystkich instrumentów finansowych. Dla instrumentów finansowych, dla których nie zidentyfikowano niewykonania zobowiązania, Grupa ocenia czy ryzyko kredytowe znacznie wzrosło od momentu początkowego ujęcia.

Jeżeli na dzień bilansowy ryzyko kredytowe związane z instrumentem finansowym nie wzrosło znacząco od momentu początkowego ujęcia, to Grupa wycenia odpis na oczekiwane straty kredytowe z tytułu tego instrumentu finansowego w kwocie równej 12-miesięcznym oczekiwanym stratom kredytowym. W przeciwnym przypadku Grupa wycenia odpis na oczekiwane straty kredytowe z tytułu instrumentu finansowego w kwocie równej oczekiwanym stratom kredytowym w całym okresie życia.

Grupa, w celu wyznaczenia oczekiwanych strat kredytowych wyodrębnia ekspozycje indywidualnie znaczące, w szczególności: wszystkie aktywa finansowe wobec kredytobiorcy, dla którego łączne zaangażowanie Banku na datę bilansową wynosi minimum 4 miliony złotych bądź 1 milion złotych w przypadku klientów z przeterminowaniem powyżej 90 dni lub w przypadku których przynajmniej na jednej umowie spełniona została przesłanka restrukturyzacja.

Dla wszystkich instrumentów finansowych indywidualnie znaczących, dla których na datę bilansową zidentyfikowano niewykonanie zobowiązania Grupa wycenia odpis na oczekiwane straty kredytowe w ramach oceny indywidualnej. Ocena indywidualna przeprowadzana jest przez pracowników Grupy i polega na indywidualnej weryfikacji niewykonana zobowiązania oraz prognozie przyszłych przepływów pieniężnych wynikających z przejęcia zabezpieczeń, pomniejszonych o koszty przejęcia i sprzedaży lub z innych źródeł spłat. Grupa przeprowadza regularne przeglądy mające na celu porównanie oszacowanych przyszłych przepływów pieniężnych i wykorzystanych do wyznaczenia indywidualnych oczekiwanych strat kredytowych z rzeczywistymi zrealizowanymi przepływami pieniężnymi.

Dla wszystkich pozostałych instrumentów finansowych tworzony jest odpis na oczekiwane straty kredytowe zgodnie z MSSF 9, z uwzględnianiem prognoz i spodziewanych przyszłych warunków ekonomicznych w kontekście oceny ryzyka kredytowego.

Więcej informacji o przyjętych założeniach oraz niepewności związanej z dokonywanymi szacunkami w zakresie oczekiwanych strat kredytowych, jak również analizę wrażliwości szacunków dotyczących utraty wartości kredytów i pożyczek przedstawiono w Nocie 47.2.

Na każdy dzień bilansowy Grupa dokonuje oceny aktywów trwałych pod względem istnienia przesłanek wskazujących na utratę ich wartości. W przypadku wartości firmy Grupa dokonuje testu na utratę wartości firmy w okresach rocznych lub częściej, jeżeli występują przesłanki wskazujące na możliwość utraty wartości.

W przypadku istnienia takiej przesłanki, Grupa dokonuje formalnego oszacowania wartości odzyskiwalnej (danego aktywa bądź – w przypadku wartości firmy – wszystkich ośrodków wypracowujących środki pieniężne, których dotyczy dana wartość firmy). W sytuacji gdy wartość bilansowa danego składnika aktywów przewyższa jego wartość odzyskiwalną, uznaje się utratę jego wartości i dokonuje odpisu aktualizującego jego wartość do poziomu wartości odzyskiwanej. Wartość odzyskiwalna jest jedną z dwóch następujących wartości w zależności od tego, która z nich jest wyższa: wartość godziwa danego składnika aktywów lub ośrodka wypracowującego środki pieniężne, pomniejszona o koszty zbycia lub wartość użytkowa ustalana dla poszczególnych składników aktywów.

Oszacowanie wartości użytkowej składnika aktywów trwałych (lub ośrodka wypracowującego środki pieniężne) wymaga przyjęcia założeń dotyczących między innymi przyszłych przepływów pieniężnych, które Grupa może uzyskać z tytułu danego składnika aktywów trwałych (lub ośrodka wypracowującego środki pieniężne), ewentualnych zmian kwot lub terminów wystąpienia tych przepływów pieniężnych oraz innych czynników jak na przykład brak płynności. Przyjęcie odmiennych założeń dotyczących wyceny mogłoby mieć wpływ na wartość bilansową niektórych składników aktywów trwałych.

Na dzień 31 grudnia 2021 roku Grupa dokonała oceny czy obecne warunki rynkowe oraz istniejąca niepewność w zakresie sytuacji makroekonomicznej spowodowanej COVID-19 mają wpływ na utratę wartości aktywów trwałych. W wyniku tej analizy nie stwierdzono konieczności dokonywania odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości aktywów trwałych, w tym wartości firmy. Główne założenia przyjęte do testu na utratę wartości firmy zostały przedstawione w Nocie 29.

Wartość godziwą nieopcyjnych instrumentów pochodnych, papierów dłużnych wycenianych w wartości godziwej przez inne całkowite dochody oraz kredytów i pożyczek udzielonych klientom wycenianych w wartości godziwej przez inne całkowite dochody i wynik nie kwotowanych na aktywnym rynku wyznacza się stosując modele wyceny bazujące na zdyskontowanych przepływach pieniężnych. Opcje wyceniane są przy użyciu modeli wyceny opcji. Zmienne używane do wyceny obejmują w miarę możliwości dane pochodzące z możliwych do obserwacji rynków. Grupa przyjmuje również założenia dotyczące ryzyka kredytowego kontrahenta, które wpływają na wycenę instrumentów. Zmiana tych założeń mogłaby mieć wpływ na wycenę instrumentów finansowych. Założenia przyjęte do wyceny do wartości godziwej zostały szczegółowo opisane w Nocie 47.10.

Główne założenia aktuarialne, przyjęte do szacowania rezerw na programy określonych świadczeń, takie jak stopa dyskontowa oraz stopa wzrostu wynagrodzeń zostały przedstawione w Nocie 39.

Na dzień 31 grudnia 2021 roku Grupa dokonała aktualizacji oceny prawdopodobieństwa wpływu ryzyka prawnego dotyczącego walutowych kredytów hipotecznych w CHF na przyszłe oczekiwane przepływy pieniężne z ekspozycji kredytowych oraz na prawdopodobieństwo wypływu środków pieniężnych.

Biorąc pod uwagę niejednolite orzecznictwo sądowe dotyczące walutowych kredytów hipotecznych w CHF oraz stosunkowo krótki okres danych historycznych dotyczących pozwów sądowych związanych z wyżej wymienionymi kredytami, oszacowanie przedmiotowej rezerwy wymagało przyjęcia przez Grupę eksperckich założeń i wiąże się z istotną niepewnością.

Szczegóły dotyczące głównych założeń przyjętych do szacowania rezerw dotyczących ryzyka prawnego walutowych kredytów hipotecznych w CHF zostały zaprezentowane w Nocie 47.3.

Na dzień 31 grudnia 2021 roku Grupa dokonała aktualizacji oceny ryzyka prawnego wynikającego z wyroku TSUE dotyczącego kredytów konsumenckich i oszacowała możliwą kwotę wypływu środków pieniężnych tytułem zwrotu prowizji do klienta w związku z przedterminową spłatą kredytów konsumenckich (dla kredytów przedpłaconych przed wyrokiem TSUE, tj. przed dniem 11 września 2019 roku).

Ponadto, w odniesieniu do ekspozycji bilansowych na dzień 31 grudnia 2021 roku Grupa dokonała oszacowania możliwych przedpłat tych ekspozycji w przyszłości.

Przeprowadzone szacunki wymagały przyjęcia przez Grupę eksperckich założeń dotyczących przede wszystkim skali reklamacji i kwot zwracanych dla kredytów przedpłaconych przed wyrokiem TSUE oraz oczekiwanej skali przedpłat i zwrotów w przyszłości dla ekspozycji bilansowych i wiążą się one z istotną niepewnością.

Szczegóły dotyczące oszacowanej rezerwy dotyczącej wcześniejszych spłat kredytów konsumenckich wraz z analizą wrażliwości zostały zaprezentowane w Nocie 37.